Шүлтийн металл

·           Лити,натри, кали рубиди, цези, франци зэрэг элементүүд багтдаг. Эдгээрийг шүлтийн металлууд гэж нэрлэдэг. I бүлгийн S элементүүд бүх нэгдэлдээ +1 исэлдлийн зэрэг үзүүлнэ. Ионуудийн хэмжээ нь литигээс натри хүртэл ихэснэ.}

·         2. Исэлдэх зэрэг Ионы радиус Иончлолын радиус пм Атом масс кдж/моль АтомынХимийн энергитэмдэг С.Ц.Ч г/см³ НягтLi 6,941 152 68 520,2 0,98 0,53 180,54 1347 +1Na 22,989 186 92 495,8 0,93 0,97 97,8 552,9 +1K 39,098 227 133 418,8 0,82 0,86 63,65 774 +1Rb 85,468 248 149 403,0 0,82 1,53 38,89 688 +1Cs 132,90 265 165 375,7 0,79 1,87 28,5 678,4 +1Fr 223,0 230 175 384,0 0,70 - 27,0 677,0 +1

·         3.  Натри нь байгальд өргөн тархсан элемент юм. Ач холбогдолтой нь хоолны давс NaCl, глауберийн давс, чилийн шүү, криолит юм. Чулуун давс нь монгол орны өмнөговь аймгийн гурвантэс, увс аймгийн шүдэн уул зэрэг газар байдаг.} Лити.150 орчин эрдсийн найрлагад оролцдогоос 30 орчим нь литийн эрдэс юм. Литийг гарган авахад спдумен LiAl (SiO3)3(F,OH) гэсэн эрдсүүд үйлдвэрийн ач холбогдолтой.} Шүлтийн металлууд химийн өндөр идэвхтэй учраас байгальд зөвхөн нэгдлийн байдалтайгаар оршино.}

·         4.  Кали нь байгаль тархалтаараа натригаас бага юм. Түүний чухал эрдсүүдэд сильвин KCl, карналлит, каинит зэрэг орно. Газрын гадаргын массын бараг 18% нь кали агуулсан ортоклаза байдаг.}

·         5.  Шүлтийн металлууд нь мөнгөлөг цагаан өнгөтэй. Хутгаар зүсхэд мөнгөлөг цагаан өнгө нь харагдана. Агаарт маш хялбархан исэлдсэнээс өнгө нь хувирдаг. Иймээс шүлтийн металлыг керосин дотор хадгалдаг. Шүлтийн металлууд хөнгөн хутгаар хялбархан зүсэгдэнэ. Лити нь бусдаасаа хамгийн хатуу металл юм. Шүлтийн металлуудын цахилгаан ба дулаан дамжуулах чанар өндөр байдаг.}

·         6.  Хүхэртэй халаалтаар харилцан үйлчилж сулфидуудыг үүсгэнэ.} Шүлтийн металлууд галогенуудтай эрчимтэй харилцан үйлчилнэ.} Эдгээр нь О₂-той эрчимтэй харилцан үйлчилж металлын гадаргууд оксидын бүрхүүл үүснэ.} Бүх шүлтийн металлууд маш хүчтэй ангижруулагчид юм. Эдгээр нь валентын нэг электроноо хялбархан алдаж исэлдэж +1 цэнэг бүхий ион үүсгэнэ.}

·         7. Элементийн нэрс Хэрэглээ Нэгдлүүд ХэрэглээLi -Хөнгөн хайлш Li₂CO₃ -эмнэлэгт гаргахад. LiOH -сансар ба усан дор -Инертийн хий ажилхад агаар цэвэрлэхэд солилцуулахад -Зай үйлдвэрлэхэдNa -Цөмийн реакторт NaCl -хүнсэнд, эмнэлэгт, -органик бодис NaOH химийн үйлдвэрт үйлдвэрлэхэд NaHCO₃ -савангийн үйлдвэрт -Амьд бие Na₂CO₃ химийн үйлдвэрт махбодид -хүнсэнд, угаалгын бодис үйлдвэрлэхэд,ус зөөлрүүлэхэдK -Амьд бие KCl -бордоонд, тэсрэмтгий махбодид KNO₃ бодис гарган авахад хэрэглэнэ.

·         8.  Хүний бие махбодoд агуулгаараа натри 0.08%, кали 0,23% байх бөгөөд эдгээр нь макроэлементүүд юм. Харин лити нь хүний биед энэ 2-оосоо бага хэмжээгээр агуулагддаг микроэлемент юм. Натри, кали нь амьдралын зайлшгүй байх элементүүд бөгөөд хүний бие махбодод байнга байж бодисын солилцоонд оролцдог. Лити нь бие махбодид байх боловч физиологийн ба биохимийн үүрэг бага илэрсэн юм.}

·         9.  Хүнийбие махбодод литийн хэмжээ 70мг байна. Литийн нэгдлүүд амьтны элэг бөөр дэлүү уушиг цус сүүнд хуримтлагдсан байна. Литийн агуулгын дээд хэмжээ хүний булчинд илэрчээ.}

·         10.  70 кг жинтэй хүний бие махбодод натрийн агуулга 60 г орчим байна. Бие махбодод агуулагдах} натрийн 44% нь эсийн гаднах шингэнд,9%нь эсийн дотор, үлдэх хэсэг нь ясны эдэд байна. Хүний бие махбодод натри хоолны давс байдлаар орно. Бие махбодод өдөр тутам шаардагдах хэмжээ 1г, дундажаар 4-7г NaCl хэрэглэнэ. NaCl-ийг ихээр хэрэглэвэл даралт ихсэх байдлаар илрэнэ. Na-ийн 90% нь шээсээр үлдсэн хэсэг нь хөлс ба өтгөнөөр гарна.

·         11.  Бие махбодод агуулагдаж байгаа бүх калийн 98% нь эсийн дотор зөвхөн 2% нь эсийн гаднах шингэнд оршино. Кали нь бие махбодийн бүхий л хэсэгт тархан оршино. Элэг, бөөр, зүрх ясны эд, булчин, цус, тархи зэрэг эрхтэнд байна. Насанд хүрсэн хүн хоногт хоол хүнсээр 2-3г, хүүхдэд энэ хэмжээ 6 дахин их калийг авах шаардлагатай. Калийн дудагдал болсон хүнд КСl-ийг өдөрт 1г-аар 4-5 удаа өгдөг.} 70 кг жинтэй хүний бие махбодод калийн агуулга 160г байна. Кали нь эсийн дотоод элемент юм.}